آسیاب تاریخی زنبیل در میان زباله های ساختمانی پنهان می شود
امیرترقی نژاد
آسیاب‌های آبی و تاریخی استان یزد نماد تلاش و سخت کوشی مردمان این دیار برای تولید آرد و نان است که در گذشته تعداد زیادی از آن در این خطه فعال بوده است. برای همین طی سالهای گذشته تعدادی از این آسیاب‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان یزد بازسازی ، مرمت و احیا شده و هم‌اینک فعال شده‌اند.
اما برای آسیاب تاریخی زنبیل در شهریزد این طور نبوده ،به طوریکه این اثر تاریخی این روزها درانبوهی از نخاله های ساختمانی حال روز خوشی را سپری نمی کند. آسیاب زنبیل مربوط به دوره قاجار است که در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. آسياب هاي آبي از جمله آثار تاريخي استان يزد محسوب مي شود که معمولا در کنار آبادي ها و بر سر راه قنات ها ساخته شده اند.
هر آسياب داراي قسمت‌هاي مختلفي است که عمده‌ترين قسمت آن "تنوره" است که به صورت مخروطي وارونه طراحي شده، به گونه‌اي که آب ذخيره شده در آن از روزنه‌اي کوچک با فشار پره‌ها، سنگ آسياب را حرکت مي‌داد.
فضاي اصلي آسياب‌ها در دل زمين جاي دارد و بخش نمايان آن شامل نورگيرها و ورودي آسياب است. از ديگر قسمت‌هاي آسياب مي‌توان سنگ زيرين و زبرين را نام برد که سنگ زيرين آن بسيار مقاوم‌تر است.
آسیاب زنبیل احتمالا دردوره سلطنت ناصرالدین شاه بنا شده که هم اکنون وجود خرابه ای 500متری در میان ساختمان های مسكونی، نه تنها بهداشت محیطی محل را از میان برده ، بلکه فضای مناسبی را برای تكثیر و جولان حشرات موذی فراهم آورده است.
از این گذشته، آسیاب زنبیل بدل به پناهگاهی امن برای معتادان گشته تا در آن به استعمال مواد مخدر بپردازند و با پرسه زدن در كوچه های اطراف، امنیت روانی و اجتماعی ساكنان محله را مخدوش سازند.
از همه مهمتراینکه مشاهدات عینی نشان می دهد نه تنها حریم این اثر تاریخی مورد تعریض قرار گرفته بلکه محل این آسیاب تاریخی به مکانی با صفا برای زباله دانی نخاله های ساختمانی شده است. حتی اعضای حفاظتی و خدماتی شهری نیز نسبت به جمع‌آوری این زباله‌ها ساختمانی اقدامی نمی کنند وانبوه این زباله ها حاکی از روزهای نگران کننده برای آسیاب تاریخی زنبیل را رقم زده است.
تخریب و مورد تعرض قرار گرفتن این اثر تاریخی با وجود ارزش های منحصر به فردش، به گفته مردم منطقه از طی سالهای گذشته کلید خورده وحتی چند سال پیش که سازمان میراث فرهنگی برای مرمت مراجعه نمود به غیر از مرمت نامناسب با آجرهای فشاری به تخریب دو چندان آن کمک نمود.
آسیاب زنبیل از بناهای تاریخی ارزشمندی است که موقعیت درون شهری آن با توجه به روند توسعه شهر یزددر حال تهدید است و بیم آن می‌رود در صورت توجه نکردن به حریم و ضوابط مربوطه در آینده‌ای نه چندان دور این آسیاب تاریخی در میان توسعه شهر پنهان و تخریب گردد.
همچنین وضع حفاظتی بنا نیز نشان از كم عملی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در برابر این بنای ارزشمند تاریخی دارد. تعدادی از طاق های گنبدی آسیاب فرو ریخته ،به گونه ای كه احتمال ریزش تمامی بنا دور از نظر نیست. روزها ی ناخوشایند آسیاب تاریخی زنبیل یزد این روزها بی حفاظ در برابر باران رها شده و مردم هم چند تن زباله های سختمانی خود را در حریم اسیاب زنبیل انباشت نموده اند.
گفتنی است قديمي ترين آسياب اين استان ، آسياب آبي اشکذر است که قدمت آن مربوط به دوران ايلخاني است.
اين آسياب يکي از 10 آسياب ثبتي استان است که در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده و از ويژگي هاي منحصر به فرد آن مي توان به مقرنس کاري فضاي اصلي ، نقوش هندسي در اطراف ديواره ها ، آجر کاري ظريف در محوطه اصلي آسياب و صحن مثمن آن اشاره نمود.
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
جمعه 24,ژانویه,2025